Czy organ kontrolny musi w nakazie uzupełnienia oceny ryzyka zawodowego wskazać konkretne uchybienia

Czy organ kontrolny musi w nakazie uzupełnienia oceny ryzyka zawodowego wskazać konkretne uchybienia

To na pracodawcy ciąży obowiązek prowadzenia dokumentacji oceny ryzyka zawodowego oraz zastosowanych niezbędnych środków profilaktycznych. Jednak w razie ustalenia, że przeprowadzona przez pracodawcę ocena ryzyka zawodowego nie spełnia wymogów nałożonych w przepisach, organy kontrolne mają obowiązek wskazać, jakich konkretnie uchybień dopuścił się pracodawca i jakie przepisy naruszył, czyli głównie, jakich czynników szkodliwych dla środowiska pracy zakład pracy nie uwzględnił w ocenie ryzyka, a także wskazać, które stanowiska pracy objęte oceną nie istnieją lub nie są należycie opisane. 

W sprawie rozpoznanej przez Wojewódzki Sąd Administracyjny w Kielcach w wyroku o sygn. akt II SA/Ke 397/12 Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny utrzymał wobec spółki jawnej obowiązek uzupełnienia oceny ryzyka zawodowego o wszystkie czynniki środowiska pracy występujące przy wykonywanych pracach oraz sposoby wykonywania prac w zakładzie w terminie do 31 maja 2012 r.

W ocenie inspekcji sanitarnej skontrolowana spółka (zakład mięsny) okazała nieaktualną i niekompletną ocenę ryzyka zawodowego. Organ inspekcji sanitarnej podkreślił, że przepisy prawa nie określają katalogu stanowisk pracy ani katalogu czynników szkodliwych występujących w procesie pracy. To pracodawca zobowiązany jest do zapewnienia bezpiecznych warunków pracy, a co za tym idzie – do analizowania zagadnienia środowiska pracy w zakładzie, którym kieruje, wyodrębnienia czynników szkodliwych na poszczególnych stanowiskach pracy, a następnie podjęcia działań chroniących przed niebezpiecznymi następstwami tych czynników, co wynika z § 39a rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. z 2003 r. nr 169, poz. 1650 ze zm., dalej: rozporządzenie). W odwołaniu od decyzji państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego zakład zarzucił decyzji organu zarówno pierwszej, jak i drugiej instancji zbytnią ogólnikowość, brak wskazania, których stanowisk pracy dotyczy wynikający z decyzji obowiązek oraz których czynników środowiska nie uwzględniono w ocenie ryzyka zawodowego. Zdaniem spółki, jeżeli organ inspekcji pracy uważa, że pracodawca nie wziął pod uwagę jakichś stanowisk czy czynników, to powinien je wskazać podczas kontroli. Spółka stwierdziła, że na skutek tego, że decyzja jest zbyt ogólna, nie wie, co ma zrobić, bo organ nie wyjaśnił, dlaczego okazana ocena ryzyka zawodowego jest nie aktualna i niekompletna, nie wskazał też, które stanowiska pracy uznał za nieistniejące.

Podstawą do uwzględnienia danych czynników biologicznych na określonych stanowiskach pracy jest przeprowadzenie w tym zakresie pomiarów, czy stężenia danych substancji biologicznych przekraczają normy. Sanepid tymczasem takich pomiarów na konkretne substancje nie zlecił. To zdaniem spółki oznacza, że brak jest danych do ich uwzględnienia w ocenie ryzyka zawodowego.

Sąd uznał skargę spółki za uzasadnioną, uchylił decyzję państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego i przekazał mu sprawę do ponownego rozpoznania. Sąd powołał się na § 39a ust. 1 rozporządzenia, zgodnie z którym pracodawca ocenia ryzyko zawodowe występujące przy wykonywanych pracach, w szczególności przy doborze wyposażenia stanowisk i miejsc pracy, stosowanych substancji i preparatów chemicznych, biologicznych, rakotwórczych lub mutagennych oraz zmianie organizacji pracy. Podczas oceny ryzyka zawodowego uwzględnia się wszystkie czynniki środowiska pracy występujące przy wykonywanych pracach oraz sposoby wykonywania prac. Zgodnie z ust. 2 ww. przepisu stosowane w następstwie oceny ryzyka zawodowego środki profilaktyczne, metody oraz organizacja pracy powinny:

  • zapewniać zwiększenie poziomu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników;
  • być zintegrowane z działalnością prowadzoną przez pracodawcę na wszystkich poziomach struktury organizacyjnej zakładu pracy.

W ust. 3 ww. przepisu ustawodawca nałożył na pracodawcę obowiązek prowadzenia dokumentacji oceny ryzyka zawodowego oraz zastosowanych niezbędnych środków profilaktycznych. Dokument potwierdzający dokonanie oceny ryzyka zawodowego powinien uwzględniać m.in.:

  1. opis ocenianego stanowiska pracy, w tym wyszczególnienie:
  • stosowanych maszyn, narzędzi i materiałów,
  • wykonywanych zadań,
  • występujących na stanowisku niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych czynników środowiska pracy, stosowanych środków ochrony zbiorowej i indywidualnej,
  • osób pracujących na tym stanowisku;
  1. wyniki przeprowadzonej oceny ryzyka zawodowego dla każdego z czynników środowiska pracy oraz niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko;
  2. datę przeprowadzonej oceny oraz osoby dokonujące oceny.

Jak podkreślił sąd, z akt sprawy wynika, że spółka przeprowadziła ocenę ryzyka zawodowego, wyodrębniając jednocześnie występujące w zakładzie stanowiska pracy i związane z nimi zagrożenia. Jeżeli zdaniem organu jakieś stanowiska pracy czy zagrożenia nie zostały w powyższej ocenie uwzględnione, to powinien je wskazać podczas kontroli, a już na pewno powinien to zrobić w decyzji nakładającej obowiązek uzupełnienia oceny ryzyka zawodowego.

W ocenie sądu z treści decyzji wydanej w omawianej sprawie nie wynika, jakie czynności ma podjąć spółka, jakie pominięte zagrożenia uwzględnić, jakie nieistniejące stanowiska pracy z oceny ryzyka wyłączyć, dlatego decyzja ta musiała zostać uchylona. W razie ustalenia, że przeprowadzona przez zakład pracy ocena ryzyka zawodowego nie spełnia wymogów, organ inspekcji sanitarnej będzie musiał wskazać, jakich czynników szkodliwych dla środowiska pracy zakład nie uwzględnił w ocenie ryzyka, a także wskazać, które stanowiska pracy objęte oceną nie istnieją lub nie są należycie opisane.

Aneta Mościcka
dziennikarz, prawnik,
specjalista w zakresie prawa pracy

Sprawdź, jakie dokumenty powinien przygotować behapowiec w szkole

Sprawdź, jakie dokumenty powinien przygotować behapowiec w szkole

Warto sporządzić zakładową dokumentację dotyczącą bhp, korzystając z przykładowej listy przedstawionej poniżej.

Rejestr wypadków przy pracy

Ustawodawca nie określił jednolitego wzoru rejestru, ale ustalił, jakie wpisy powinien zawierać:

  • imię i nazwisko poszkodowanego;
  • miejsce i datę wypadku;
  • informacje dotyczące skutków wypadku dla poszkodowanego;
  • datę sporządzenia protokołu powypadkowego;
  • stwierdzenie, czy wypadek jest wypadkiem przy pracy;
  • datę przekazania do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych wniosku o świadczenia z tytułu wypadku przy pracy;
  • liczbę dni niezdolności do pracy;
  • inne informacje, niebędące danymi osobowymi, których zamieszczenie w rejestrze jest celowe, w tym wnioski i zalecenia profilaktyczne zespołu powypadkowego.

Rejestr chorób zawodowych i podejrzeń o takie choroby

Przepisy nie określają treści rejestru, w praktyce przyjmuje się, że powinny się w nim znaleźć m.in. następujące informacje:

  • imię i nazwisko pracownika, u którego stwierdzono chorobę zawodową,
  • stanowisko, na którym zatrudniony był pracownik, i rodzaj wykonywanej przez niego pracy,
  • czynnik, który spowodował chorobę,
  • data zgłoszenia podejrzenia choroby zawodowej oraz adnotacja, kto dokonał zgłoszenia,
  • informacja o orzeczeniu lekarskim o rozpoznaniu choroby zawodowej lub o braku podstaw do jej rozpoznania,
  • informacja o decyzji o stwierdzeniu choroby zawodowej albo decyzji o braku podstaw do jej stwierdzenia.

Rejestr wyników badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy

Wzór rejestru określa załącznik nr l do rozporządzenie ministra zdrowia z 2 lutego 2011 r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz.D. z nr 33, poz. 166).

Karta badań i pomiarów czynników szkodliwych

Wzór rejestru określa załącznik nr 2 do rozporządzenie ministra zdrowia z 2 lutego 2011 r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz.U.  nr 33, poz. 166).

Uwaga! Rejestry oraz karty przechowuje się przez 40 lat, licząc od ostatniego wpisu.

Rejestr prac, w kontakcie z substancjami, preparatami, czynnikami lub procesami technologicznymi o działaniu rakotwórczym lub mutagennym

Przepisy nie określają wzoru rejestru, stanowią jedynie, iż powinien zawierać:

  • wykaz procesów technologicznych i prac, w których substancje, preparaty lub czynniki o działaniu rakotwórczym lub mutagennym są stosowane, produkowane lub występują jako zanieczyszczenia bądź produkt uboczny oraz wykaz substancji, preparatów, czynników o działaniu rakotwórczym lub mutagennym wraz z podaniem ilościowej wielkości produkcji lub stosowania;
  • uzasadnienie konieczności stosowania substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym;
  • wykaz i opis stanowisk pracy, na których występuje narażenie na substancje, preparaty, czynniki lub procesy technologiczne o działaniu rakotwórczym lub mutagennym;
  • liczbę pracowników pracujących w narażeniu, w tym liczbę kobiet;
  • określenie rodzaju substancji, preparatów, czynników, narażenie, rodzaj kontaktu, wielkość narażenia i czas jego trwania lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym;
  • rodzaje podjętych środków i działań ograniczających poziom narażenia.

Rejestr pracowników wykonujących prace w kontakcie z substancjami, preparatami, czynnikami lub procesami technologicznymi o działaniu rakotwórczym lub mutagennym

Rejestr, o którym mowa, zawiera:

  1. Datę wpisu do rejestru:
  • imię, nazwisko pracownika oraz jego stanowisko pracy,
  • numer PESEL, a w przypadku jego braku – numer dokumentu potwierdzającego tożsamość.

Rejestr prac narażających pracowników na działanie szkodliwych czynników biologicznych zakwalifikowanych do grupy 3 lub 4 zagrożenia, w formie elektronicznej lub księgi rejestrowej

Księga powinna zawierać:

  • rodzaj wykonywanej pracy,
  • stopień zagrożenia spowodowany działaniem szkodliwego czynnika biologicznego,
  • awarie i wypadki związane z narażeniem na działanie szkodliwego czynnika biologicznego,
  • wyniki przeprowadzonej oceny ryzyka z podaniem nazwy szkodliwego czynnika biologicznego i grupy zagrożenia,
  • liczbę pracowników narażonych na działanie szkodliwego czynnika biologicznego,
  • imię, nazwisko, stanowisko oraz numery telefonu kontaktowego osoby odpowiedzialnej u pracodawcy za bezpieczeństwo i higienę pracy oraz ochronę zdrowia pracowników.

Rejestr maszyn i urządzeń podlegających dozorowi technicznemu, książki rewizyjne urządzeń

Potrzeba prowadzenia rejestru wynika z art. 33 ustawy z 21 grudnia 2000 r. o dozorze technicznym (tekst jedn.: Dz.U. z 2015 r. poz. 1125).

Rejestr maszyn i urządzeń podlegających dostosowaniu do minimalnych warunków – wyniki ostatnich kontroli

Potrzeba prowadzenia rejestru wynika z § 28 ust. 1 rozporządzenia ministra gospodarki z 30 października 2002 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie użytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy (Dz.U. nr 191, poz. 1596 ze zm.).

Wykaz nakazów, wystąpień i decyzji państwowych organów nad warunkami pracy 

Potrzeba prowadzenia wykazu wynika z art. 34 ust. 1 ustawy z 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (tekst jedn.: Dz.U. z 2015 r. poz. 640).

UWAGA! Wykazy obowiązkowe:

  • wykaz prac wzbronionych kobietom (załącznik regulaminu)
  • wykaz prac wzbronionych młodocianym (załącznik regulaminu),
  • wykaz pracowników wyznaczonych do udzielania I pomocy,
  • wykaz pracowników wyznaczonych do zwalczania pożarów i ewakuacji pracowników,
  • wykaz prac, które powinny być wykonywane przez co najmniej dwie osoby,
  • wykaz prac szczególnie niebezpiecznych występujących w zakładzie pracy.

Rejestr szkoleń w dziedzinie bhp

Potrzeba prowadzenia rejestru wynika z art. 2373 § 2 Kodeksu pracy.

Rejestr zaświadczeń lekarskich o braku przeciwwskazań do wykonywania pracy

Potrzeba prowadzenia rejestru wynika z art. 229 § 7 Kodeksu pracy.

Wyniki przeglądu obiektu budowlanego

Wymagany przegląd:

  • roczny,
  • pięcioletni.

Wyniki przeglądu instalacji elektrycznej

Okresowa kontrola instalacji elektrycznej w zakresie stanu sprawności połączeń, osprzętu, zabezpieczeń i środków ochrony od porażeń, oporności izolacji przewodów oraz uziemień instalacji i aparatów powinna odbywać się nie rzadziej niż raz na 5 lat.

Wyniki przeglądu instalacji odgromowej (raz na 5 lat)

Wynika z art. 62 ustawy z 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (tekst jedn.: Dz.U. z 2016 r. poz. 290 ze zm.).

Wyniki przeglądu drożności przewodów kominowych i [dymowych, spalinowych i wentylacyjnych – raz na rok, a gazowe, ppoż. – dwa razy w roku]

Wynika z art. 62 ustawy z 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (tekst jedn.: Dz.U. z 2016 r. poz. 290 ze zm.) i § 34 rozporządzenia ministra spraw wewnętrznych i administracji z 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz.U. z 2010 r. nr 109, poz. 719).

Wyniki przeglądu instalacji gazowej [raz na rok]

Wynika z art. 62 ustawy z 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (tekst jedn.: Dz.U. z 2016 r. poz. 290 ze zm.).

Wyniki pomiarów natężenia oświetlenia na stanowiskach pracy

Wynika z § 26 rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. z 2003 r. nr 169, poz. 1650 ze zm.).

Wyniki oświetlenia awaryjnego

Wynika z § 26 rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. z 2003 r. nr 169, poz. 1650 ze zm.).

Wyniki przeglądu sprzętu ppoż., czyli:

  • gaśnic;
  • urządzeń przeciwpożarowych:
  • klap dymnych,
  • bram przeciwpożarowych,
  • systemu sygnalizacji pożaru;
  • wydajności hydrantów:
  • węży hydrantów.

Przykładowe zarządzenia pracodawcy dotyczą:

  • szkoleń pracowników w dziedzinie bhp,
  • badań lekarskich pracowników,
  • przydziału odzieży i obuwia roboczego oraz środków ochrony indywidualnej, środków higieny osobistej,
  • tabel przydziału odzieży i obuwia roboczego oraz środków ochrony osobistej (załącznik do regulaminu),
  • kart ewidencyjnych przydziału odzieży i obuwia roboczego oraz środków ochrony osobistej,
  • przyznawania pracownikom posiłków i napojów profilaktycznych, badań i pomiarów czynników szkodliwych w środowisku pracy,
  • powołania komisji bhp,
  • ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy,
  • postępowania w przypadku stwierdzenia podejrzenia o chorobę zawodową,
  • eksploatacji wózków jezdniowych z napędem silnikowym (organizacji transportu wewnętrznego),
  • refundacji zakupionych okularów korygujących wzrok przy obsłudze monitora ekranowego,
  • wykonywania prac pożarowo niebezpiecznych.

Inna dokumentacja

Teczka personalna:

  • zaświadczenia o ukończeniu wymaganego szkolenia w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy: szkolenie wstępne (wzór: załącznik nr 2 do rozporządzenia ministra gospodarki i pracy z 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy; Dz.U. nr 180, poz. 1860 ze zm.), szkolenie okresowe;
  • orzeczenia lekarskie wydane w związku z przeprowadzonymi badaniami okresowymi i kontrolnymi (wzór: załącznik 2 lub 3 do rozporządzenia ministra zdrowia i opieki społecznej z 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy; Dz.U. nr 69, poz. 332 ze zm.).

Dokumentacja wypadkowa

Wypadki w drodze do pracy i z pracy

Przykładowa dokumentacja – oświadczenie poszkodowanego lub członków rodziny, informacje od świadka (jeśli byli), informacje i dowody pochodzące od podmiotów badających okoliczności i przyczyny zdarzenia lub udzielających poszkodowanemu pierwszej pomocy, karta wypadku w drodze do pracy lub z pracy.

Wypadki przy pracy

Przykładowa dokumentacja – informacje od świadka/świadków, wyjaśnienia poszkodowanego, protokół ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku (karta wypadku), dokumentacja medyczna potwierdzająca powstanie urazu lub śmierci pracownika wskutek zaistniałego zdarzenia, polecenie powypadkowe, rejestr wypadków, statystyczna karta wypadku.

Protokół ustalania okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy

Wzór: rozporządzenie ministra gospodarki i pracy z 16 września 2004 r. w sprawie wzoru protokołu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy (Dz.U nr 227, poz. 2298).

Uwaga! Pracodawca jest obowiązany przechowywać protokół ustalania okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy z pozostałą dokumentacją wypadkową przez 10 lat.

Dokumentacja chorób

  • podejrzeń o choroby zawodowe,
  • chorób zawodowych.

Sprawy kadrowe

Dokumentacja:

  • zgłoszenia działalności do PIP,
  • zgłoszenia działalności do PIS,
  • regulamin pracy (od 20 zatrudnionych pracowników),
  • pisemne potwierdzenie zapoznania się z treścią regulaminu pracy oraz z przepisami i zasadami dotyczącymi bezpieczeństwa i higieny pracy.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

Dokumentacja:

  • sprawozdania z posiedzeń komisji bhp;
  • analiza stanu warunków pracy;
  • dokumentacja z przeprowadzonych kontroli stanu bhp;
  • oceny ryzyka zawodowego;
  • ocena ryzyka zawodowego związanego z narażeniem pracowników na hałas lub drgania mechaniczne;
  • ocena ryzyka zawodowego występujące przy ręcznych pracach transportowych;
  • ocena ryzyka zawodowego stwarzanego przez czynnik chemiczny;
  • oceny ryzyka związanego z możliwością wystąpienia w miejscach pracy atmosfery wybuchowej, zwanej dalej “oceną ryzyka”, w dokumencie „Zabezpieczenia przed wybuchem”;
  • oceny zagrożenia wybuchem. Uwaga! Ocena zagrożenia wybuchem może stanowić część oceny ryzyka wybuchu, o której mowa w przepisach rozporządzenia ministra gospodarki, pracy i polityki społecznej z 8 lipca 2010 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy związanych z możliwością wystąpienia na stanowiskach pracy atmosfery wybuchowej (Dz.U z 2010 nr 138, poz. 931);
  • ocena warunków pracy przy monitorach ekranowych;
  • instrukcje bhp, w tym instrukcja bezpieczeństwa pożarowego;
  • uprawnienia pracowników do obsługi maszyn (np. uprawnienia energetyczne, obsługa żurawi itp.),
  • umowa (porozumienie) dotycząca współdziałania pracodawców na tym samym terenie oraz wyznaczenia koordynatora ds. bhp;
  • dokumenty oceny zgodności (deklaracja zgodności);
  • dokumentacja techniczno-ruchowa maszyn (DTR), książka przeglądu maszyn; spis substancji szkodliwych i innych używanych w zakładzie pracy wraz z dokumentacją;
  • karty charakterystyki substancji niebezpiecznej;

Uwaga!Producenci substancji i mieszanin od 20 czerwca 2010 r. mają obowiązek przygotowywać karty charakterystyki chemikaliów według nowych wytycznych. Zmiany mają ułatwić dostęp do informacji na temat niebezpieczeństw ze strony substancji i mieszanin chemicznych. Nowe karty należy uzupełnić m.in. o: numer substancji w systemie REACH, nową klasyfikację i oznakowanie substancji ujednolicone z GHS (system GHS zawiera ujednolicone kryteria klasyfikacji substancji i mieszanin pod względem stwarzanych przez nie zagrożeń dla zdrowia i środowiska, w tym także zagrożeń związanych z właściwościami fizycznymi chemikaliów. Obejmuje on również ujednolicone zasady informowania o zagrożeniach, zawierające wymogi dotyczące oznakowania i kart charakterystyki), poprawne wartości dopuszczalnych stężeń NDS i NDN oraz właściwą klasyfikację odpadów. Harmonizują one rozporządzenia REACH i CLP (klasyfikacja, oznakowanie i pakowanie substancji i mieszanin), głównie w zakresie terminów dostosowania obecnie funkcjonujących kart do nowych wymagań i klasyfikacji.

  • książka obiektu budowlanego;
  • książka kontroli.

Uwaga! Ustawodawca nie określił jednolitego wzoru książki kontroli przedsiębiorcy, ale ustalił, jakie wpisy książka powinna zawierać:

  • Oznaczenie organu kontroli,
  • oznaczenie upoważnienia do kontroli,
  • zakres przedmiotowy przeprowadzonej kontroli,
  • daty podjęcia i zakończenia kontroli,
  • zalecenia pokontrolne oraz określenie zastosowanych środków pokontrolnych,
  • uzasadnienie braku zawiadomienia przedsiębiorcy o zamiarze wszczęcia kontroli,
  • uzasadnienie wszczęcia kontroli,
  • uzasadnienie zastosowanych wyjątków,
  • uzasadnienie przedłużenia czasu trwania kontroli,
  • uzasadnienie czasu trwania przerwy.

Źródło: „BHP w firmie”  – Wydawnictwo Wiedza i Praktyka sp. z o o.